नेपालमा अनलाइन पत्रकारिता (Online Journalism) सूचना प्रविधिको विकाससँगै अत्यन्तै तीव्र गतिमा फस्टाउँदै आएको छ। इन्टरनेटको सहज पहुँच र डिजिटल मिडियाको लोकप्रियता बढ्दै जाँदा परम्परागत सञ्चारमाध्यम (छापा, रेडियो, टेलिभिजन) को स्थानमा अनलाइन पत्रकारिताले नयाँ विकल्पको रूपमा उदय गरेको छ। यसले सूचनालाई छिटो र सजिलै सम्प्रेषण गर्न सघाउ पुर्याएको छ।
अनलाइन पत्रकारिताको विकास
नेपालमा अनलाइन पत्रकारिताको शुरुवात सन् २००० पछि भएको मानिन्छ। विशेष गरी, माओवादी द्वन्द्वका समयमा देशभित्रै सूचनाको सीमित पहुँच हुँदा विदेशमा रहेका नेपालीहरूले अनलाइन मिडियालाई सूचनाको प्रमुख स्रोतको रूपमा प्रयोग गर्न थाले। यस क्रममा प्रारम्भिक अनलाइन समाचार पोर्टलहरू उदाए।
मोबाइल र इन्टरनेट सेवाको विस्तारसँगै, अनलाइन मिडिया धेरै गुणात्मक रूपमा विस्तार भएको छ। साना ब्लगहरूदेखि लिएर ठूला अनलाइन पोर्टलहरूले महत्त्वपूर्ण स्थान ओगटेका छन्। यी मिडियाहरूले २४/७ सूचनाको आपूर्ति गर्दै आएका छन्।
अनलाइन पत्रकारिताका विशेषताहरू
- छिटो सूचना सम्प्रेषण: अनलाइन मिडियाले परम्परागत सञ्चारमाध्यमभन्दा छिटो समाचार सम्प्रेषण गर्ने क्षमता राख्छ। घटनाहरूको प्रत्यक्ष प्रसारण, प्रत्यक्ष अपडेट, र फोटो तथा भिडियो रिपोर्टिङ अनलाइन मिडियाको मुख्य विशेषता हो।
- अन्तर्क्रियात्मकता: पाठकहरूलाई प्रत्यक्ष रूपमा समाचारमा प्रतिक्रिया जनाउन, विचार व्यक्त गर्न र सामाजिक मिडियामार्फत समाचारलाई साझा गर्न अनलाइन मिडियाले सहज बनाएको छ।
- सामग्रीको विविधता: अनलाइन पत्रकारितामा लेख, भिडियो, इन्फोग्राफिक्स, र पोडकास्टहरूको प्रयोग गरेर सूचनालाई विभिन्न फर्म्याटमा प्रस्तुत गर्न सकिन्छ। यसले सूचना सम्प्रेषणलाई थप प्रभावकारी र पहुँचयोग्य बनाउँछ।
- विश्वव्यापी पहुँच: अनलाइन मिडियाले देशभित्र मात्र नभई विदेशमा रहेका नेपालीहरूसमक्ष पनि समाचार र विचार सम्प्रेषण गर्न मद्दत पुर्याउँछ।
चुनौतीहरू
अनलाइन पत्रकारिता नेपालको लागि नयाँ र सम्भावना बोकेको क्षेत्र भए पनि यसमा धेरै चुनौतीहरू छन्:
- विश्वसनीयता: द्रुत समाचार सम्प्रेषणको प्रयासमा कहिलेकाहीँ तथ्यहरूको सत्यापन नगरीकन समाचार प्रकाशन हुने हुँदा अनलाइन पत्रकारिताको विश्वसनीयतामा प्रश्न उठ्ने गरेको छ।
- आर्थिक मोडल: परम्परागत सञ्चारमाध्यमहरूले विज्ञापनबाट आयको स्रोत निर्माण गर्ने भए पनि अनलाइन मिडियाको लागि दिगो आर्थिक मोडल विकास गर्न कठिनाइ भइरहेको छ।
- फेक न्यूज: इन्टरनेटमा फेक न्यूज फैलाउने जोखिम बढी भएकाले पाठकहरूलाई सत्यतथ्य जानकारी प्राप्त गर्न चुनौती हुन्छ।
- प्रशिक्षणको कमी: धेरै अनलाइन पत्रकारहरूलाई पर्याप्त तालिम नभएकाले पत्रकारिताको पेशागत मापदण्डमा समस्या देखिने गरेको छ।
निष्कर्ष
नेपालमा अनलाइन पत्रकारिताले सूचनाको नयाँ युगको सुरुवात गरेको छ। यसले समाचार सम्प्रेषणमा गति र पहुँचलाई महत्त्वपूर्ण रूपमा सुधार गरेको भए पनि यस क्षेत्रमा अझै धेरै सुधार र नवीनताको सम्भावना छ। अनलाइन पत्रकारिता अझै विश्वसनीयता, जिम्मेवारी, र आर्थिक मोडलको चुनौतीसँग जुझ्नुपर्नेछ। सरकार, सञ्चारकर्मी, र मिडिया संस्थाहरूले सहकार्य गरेर अनलाइन पत्रकारितालाई थप दिगो र प्रभावकारी बनाउन ध्यान दिन आवश्यक छ।
